Op school hebben wij de dunne biosfeer van onze planeet vooral leren kennen aan de hand van de grenzen van de nationale staten, maar hoe oud zijn deze grenzen nu eigenlijk, en welke betekenis hebben zij voor de culturen? De huidige grenzen van Nederland bijvoorbeeld kwamen tot stand na afsplitsing van België in het verdrag van Londen uit 1839, en die van Turkije na opsplitising van het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog, uiteindelijk bij de vrede van Lausanne vastgelegd in 1923. Alle nationale grenzen ter wereld komen naar aanleiding van oorlogen tot stand, maar zij gaan meestal voorbij aan de geografie van kunst en cultuur, ja zelfs van taal, die niet stopt bij de rood-witte slagboom en veel verder teruggaat in de tijd, en dieper wortel schoot in de mensen. Nationale grenzen verdelen mensen in staten, maar kunst is ouder en is geen nationaal verschijnsel, al viel zij vaak onder de hoede van politieke systemen, die haar van tijd tot tijd aan banden van censuur wilden leggen. Kunst en cultuur zijn van alle tijden en hebben juist het vermogen een brug te bouwen tussen mensen, met name muziek is in staat als intermenselijke taal te fungeren.

Vorige maand werd een unieke samenwerking beklonken tussen Codarts Hogeschool voor de Kunsten Rotterdam en de Mimar Sinan Universiteit te Istanbul. De samenwerking gaat vanaf 2009 tot gezamenlijke producties leiden, tevens zullen er onderling studenten en docenten worden uitgewisseld tussen Rotterdam en Istanbul. Laten wij niet vergeten dat het huidige Turkije daar ligt waar een groot deel van de oudste Gregoriaanse melodieën, de bakermat van wat wij westerse muziek noemen, hun oorsprong hebben: het middelpunt van een oude wereld. Maar er is meer aan de hand: dat de skyline van het nieuwe Istanbul die van Rotterdam inmiddels verre overtreft (maar goed, er wonen in die stad ook ongeveer evenveel mensen als in ons hele land bijeen genomen) moge een illustratie zijn van het begin van een nieuwe bloeiperiode.

Rotterdam is die jonge wereldstad aan weerszijden van de Nieuwe Maas. Wie herinnert zich nog dat slechts dankzij het tijdelijk wegvallen van het (Oost-Duitse) achterland voor Hamburg, de Rotterdamse haven gedurende enige decennia in de 20e eeuw tot de grootste ter wereld uitgroeide? Een vreemde speling van het lot was het dat de stad, die door Duitse bommen werd vernietigd, een nieuwe groeiperiode beleefde door de opsplitsing van haar voormalige overweldiger in twee gescheiden staten.

Istanbul is die oude wereldstad aan weerszijden van de Bosporus. Wie herinnert zich nog dat zij achtereenvolgens het centrum was van het Oost-Romeinse, het Byzantijnse en tenslotte het Ottomaanse Rijk? Een vreemde speling van het lot was het dat de stad, nadat zij door de opsplitsing van de kerk in oost en west ten prooi viel aan nieuwe machthebbers, een nieuwe groeiperiode beleefde als hoofdstad van het Ottomaanse Rijk, en zetel was van de Kalief, min of meer het Islamitische equivalent van een paus. In het hart van de oude stad wordt momenteel gewerkt aan de postume realisering van een brug, ontworpen door Leonardo da Vinci in 1502.

Van deze steden van handel en scheepvaart mag de opkomst van de kunsten in het kielzog van de economische successen niet worden onderschat. Waar rijkdom is, bloeien de kunsten, mits het politieke systeem de vrijheid toelaat die zij nodig hebben voor hun ontplooiïng; dat is in alle cultuurtijdperken het geval geweest. De bijzondere culturele rol van de kunsten komt voort uit het gegeven, dat zij uit meer dan slechts uit overlevingsdrift zijn ontstaan, en daardoor in vrijheid uitdrukking kunnen geven aan wat haar makers als het meest waardevol beschouwen om onderling te delen. Om met elkander te delen! Kunst is in de eerste plaats communicatie.

De nieuwe samenwerking tussen Codarts Hogeschool voor de Kunsten Rotterdam en de Mimar Sinan Universiteit te Istanbul, en de daaruit voortvloeiende communicatie, uitwisseling en samenwerking tussen de wereldsteden Rotterdam en Istanbul, is een initiatief dat hoop geeft in roerige tijden, waarin het geen overbodige luxe is om ook stil te staan bij wat mensen kan verbinden, bij wat verschillen kan overbruggen, en bij wat mensen van elkaar kunnen leren. Het kan welhaast geen toeval zijn dat het hart van beide steden wordt gekenmerkt door een brug.

© Oscar van Dillen, 19 december 2008
Oorspronkelijk gepubliceerd in Zaman Hollanda, december 2008